Babad I Gusti Penataran di Kec. Abang Karangasem

1590

Mohon support WEB Sastra Bali dengan mensubscribe channel youtube ORGANIC MIND

Babad I Gusti Penataran Pratisentana Shri Nararya Kreshna Kepakisan

1a. Om, Awighnam Astu Nama Siddhyam //o// Pangaksamaning hulun ri padaning Bhatara Hyang Sinuhun, sang ginlaring sarining Omkara Ratna Maya, hredaya bhumilayam, pinaka sang Yoghi swaranam, sira ya nugraha ring hanawaka ri purwwanira sang wus lepas, yapwan luputa nghulun ri tulah pamidhi, lwir sawigrahaning mala papa pataka, tan kataman upadrawa de Bhatara Hyang mami, ri pangriptaning kata, tan saking pangartha ri lekasning purana tatwa. Wastu tang para jana sama manwaken hayu, dirghayusha tekeng satreh sakula gotra Santana Shri Nararya Kreshna Kepakisan, namostu jagadhitaya, maka ri purwwakaning purana iki. Om Wastu tathastu anugraha //o//
Artinya :
1a. Tuhan semoga tiada halangan atas wara nugrahaMu //o// Sembah hamba kehadapan Ida Bhatara sesungsungan hamba, Yang diwujudkan dengan suci Ongkara, yang memenuhi alam ini, yang dianggap sebagai gurunya dunia, serta yang melimpahkan anugrahnya kepada leluhur kami yang telah mencapai kelepasan, semoga hambaMu ini terhindar dari tulah pamidi termasuk papa neraka dan semoga hamba tidak kena upadrawa oleh leluhur kami, dalam hal hamba menyusun kata-kata yang bertalian dengan purana tatwa. Semoga hamba sekalian menemui kebahagiaan, panjang umur termasuk sanak keluarga hamba sekalian yaitu para keturunan Shri Nararya Kreshna Kepakisan, semoga pula mencapai kebahagiaan didunia maupun diakhirat sebagai awal kisah purana ini tidak lupa kami melantumkan doa : Om Wastu Tathastu anugraha //o//

1b. Kathakna mangke duk unikala, ri pantaraning saka warsa 1274, adhipati Bali Pulina, kang abhiseka Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan, sira mundering Bali pulina, kang kinabih de sira Shri Nararya Kreshna Kepakisan, kang karatonira ngka haneng Samprangan. Tar simpang sira dening bhusananing kaprabhon mwang sikep kadga Ki Ganja Dungkul, nga, Si Jangkung Mangilo mwang karatala, nga, Si Olang Guguh. Caritranen mangke sira Shri Nararya Kreshna Kepakisan unggwanira haneng pradesa Nyuhaya papareng lawan Arya Wang Bang Pinatih kang madeg Demung. Ri sadakala Dhalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan, maka catranikang bhuwana Bali, sira kinabih dening pararya, makadinya : Arya Kanuruhan, Arya Wang Bang, ……..
Artinya :
1b. Di Jaman dahulu yaitu tepatnya pada tahun saka 1274 (tahun 1352 masehi) Adhipati Bali yang bergelar Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan sebagai penguasa Bali dengan keratonnya di Samprangan yang didampingi oleh patih agungnya yaitu Shri Nararya Kreshna Kepakisan. Dengan perlengkapan bhusana kebesaran kerajaan serta pejenengan berupa keris Ganja Dungkul yaitu Si Jangkung Mangilo dan sebuah tombak Si Olang Guguh. Shri Nararya Kreshna Kepakisan tinggal di Desa Nyuhaya bersama dengan Arya Wang Bang Pinatih yang berkedudukan sebagai Demung (jabatan setingkat dibawah mentri), tatkala beliau Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan sebagai penguwasa Bali beliau juga dibantu oleh para arya dalam menjalankan roda pemerintahan misalnya : Arya Kanuruhan, Arya Wang Bang, …….

2a. Arya Dhemung, Arya Tumenggung, Arya Kenceng, Arya Delancang, Arya Belog, Arya Manguri, Arya Pengalasan, Arya Kuta Waringin, Arya Gajah Para mwang Arya Getas, Si Tan Kober, Si Tan Kawur mwang Si Tan Mundur, ika samudaya kweh nikang pararya duking atitha ngenca lingganira sang prabhu. Wasitanen katha mwah sira Arya Gajah Para mwang Arya Getas dhatengeng Bali duk isaka 1284, kang wekasan juga dhateng Waisya tigang sanak, Si Tan Kober, Si Tan Kawur mwang Si Tan Mundur, mangkana tattwania nguni. Warsiteng mwah ri pamadeganira Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan, kweh wong desa dusun tar mahyun rikahananira mangdadhya catraning Bali Dwipa, makadinnya wonghing Batur, Campaga, Songan, Kedisan Abang, ………..
Artinya :
2a. Arya Dhemung, Arya Tumenggung, Arya Kenceng, Arya Delancang, Arya Belog, Arya Manguri, Arya Pengalasan, Arya Kutha Waringin, Arya Gajah Para, Arya Getas, Si Tan kober, Si Tan Kawur dan Si Tan Mundur, itulah seluruhnya para arya sekalian yang dengan setia mengabdikan dirinya kehadapan Dalem/sang prabhu, namun Arya Gajah Para dan Arya Getas memang belakangan datangnya ke Bali yaitu pada tahun saka 1284 (tahun 1362 masehi) yang diikuti oleh para Waisya tiga orang yaitu : Si Tan Kober, Si Tan Kawur dan Si Tan Mundur, demikian kisahnya di jaman dahulu. Dalam pemerintahan Dalem Ketut Ssri Kreshna Kepakisan sebagai penguasa Bali ternyata masyarakat Bali terutama yang tinggal di pedesaan belum sepenuhnya mengakui beliau sebagai penguasa Bali seperti misalnya masyarakat Batur, Campaga, Songan, Kediasan Abang, ………

2b. Pingan, Munti, Bonyoh, Taro, Bayan, Serahi, Sukawana, Panarajon, Kintamani, Pludu, Manikliu, Patani, Culik, Tista, Margatiga, Muntig, Got, Basangalas, Lokasana, Juntai, Garinten, Nasi Kuning, Puhan, Ulakan. Simbanten, Asti Bantuwayang, Kedampal, Paselatan, Bantas, Tulamben, Datah, Batudawa, mwang Kutadalem, ika matangiang sira Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan haneng eittania mahyun awalik mungsya Majapahit, pan rummasha denira tar sidheng anglakoni kaprabhonira, nghing ngka sira Ki Patih Gajah Maddha umaweh ikang sasana ruksa mareng sirang adhipati, mwang sira juga umaweh ikang sikep madurghama, nga, kadga Si Lobar, ngka tumuli sira amaweh ikang wacana, ih kita adhipati Bali, yan hana wong nggawe ……..
Artinya :
2b. Pingan, Munti, Bonyoh, Taro, Bayan, Serahi, Sukawana, Panarajon, Kintamani, Pludu, Manikliu, Patani, Culik, Tista, Margatiga, Muntig, Got, Basangalas, Lokasana, Juntai, Garinten, Nasi Kuning, Puhan, Ulakan, Simbanten, Asti Banyuwayang, Kedampal, Paselatan, Bantas, Tulamben, Datah, Batudawa, dan Desa Kutadalem, hingga beliau Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan muncul hasratnya untuk kembali ke Majapahit, karena merasa tidak mampu melakoni tugasnya sebagai adhipati Bali, namun atas kesigapan Ki Patih Gajah Maddha memberikan wejangan dan pembekalan terhadap adhipati Bali dan kepadanya juga diberikan sebilah pusaka berupa keris yang sangat ampuh yaitu keris Si Lobar dalam pada itu juga ia berpesan, wahai adhipati Bali, jika ada orang yang membikin ……..
3a. garugada, tar karatala tar kadga dening pinagut, nghing paweha imba kang babecik, astabrata mwang sadguna, glaraken niking sopacara ing kahyangan agung Besakih, mwang ri wetbet rajya Bali kuno, wenang ya rinajak angencani Bali, samangkana piwekasira Ki Patih Gajah Maddha. Rilawas nikang katha, sira Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan, hana ta garopatnira saroro, kang kapretama, nga, I Gusti Ayu Raras sutanira Arya Gajah Para, kang ngawetwaken atmaja tri kwehnia : I Dewa Samprangan, nga, Agra Samprangan, kang ari I Dewa Tarukan, mwang kang anten I Dewa Ketut Ngulesir. Nghing dampatnira kang karwa apasadnya I Gusti Ayu Kutha Waringin sutanira Arya Kutha Waringin, ngka sira mijilaken kang suta apanelah I Dewa Tegal Besung, ………
Artinya :
3a. kegaduhan, bukan senjata tombak dan bukan keris untuk mengalahinya, namun berikan ia petunjuk yang positif, dan ingat tentang delapan system kepemimpinan dan sad guna itu dan mesti adhipati melaksanakan upacara persembahan kehadapan Ida Sanhyang Widhi Wasa di kahayangan Agung Bhesakih termasuk kehadapan roh-roh raja Bali Kuna, ajaklah dia bersama-sama untuk membangun Bali, demikian wejangan Ki Patih Gajah Maddha. Diceritrakan selanjutnya beliau Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan mempunyai dua orang istri yaitu : istrinya yang pertama adalah I Gusti Ayu Raras putra dari Arya Gajah Para, dari perkawinannya itu melahirkan tiga orang keturunan yaitu : yang tertua bernama I Dewa Samprangan / Agra Samprangan, adiknya I Dewa Tarukan dan yang paling bungsu I Dewa Ketut Ngulesir. Sedangkan dari istri beliau yang kedua yaitu : I Gusti Ayu Kutha Waringin putra dari Arya Kutha Waringin melahirkan I Dewa Tegal Besung, ……
3b. tatkalaning sira wredah nikang yusha, ngka sira inaweh sutanira kang jyesta apasadnya I Dewa Samprangan, sira tar sidheng anglakoni nikang kaprabhon, pan honeng cahyaning hyas hoyeng wwe, duking mangkana sira kajuluk Dhalem ile. Nghing kang anten, kang apanelah I Dewa Tarukan tar mahyun madeging kaprabhon, sira pramasuka ngarcana hyang, samangkana juga kang kapitut, nga, I Dewa Ketut Ngulesir pramasuka twasnalanira angumbara mwang ajajuden. Wasitanen mangke sira Dalem Agra Samprangan tar sidheng mundering kaprabhon, ngka lumaris para tanda mantri mwang patih kinabehan angadakaken sabha, tar waneh kang ginositan praya linuruh sira dalem Ketut Ngulesir …….
Artinya :
3b. Dikisahkan beliau Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan telah lanjut usia (tua), disana beliau menyerahkan tongkat kepemimpinan kepada putranya yang tertua yaitu I Dewa Samprangan yang bergelar Dalem Agra Samprangan ternyata tidak mampu memangku jabatan tersebut dan kegemarannya adalah bersolek serta bercermin pada air yang jernih, karena sifat beliau yang demikian itu hingga beliau disebut Dalem Ile (ile = seneng bersolek). Sedangkan adik beliau yaitu I Dewa Tarukan tidak tertarik dengan tahta kerajaan yang kegemarannya bersifat kerohanian memuja Ida Sanhyang Widhi Wasa dan lain lagi adiknya yaitu Dalem Ketut Ngulesir kegemarannya sangat senang mengembara dan berjudi. Ketidak mampuan Dalem Agra Samprangan sebagai pucuk pimpinan para pejabat kerajaan maupun para patih mengadakan rapat, dimana hasil rapat tersebut intinya adalah untuk mencari Dalem Ketut Ngulesir …..

4a. umadegaken hoyeng kaprabhon. Risadakala ika juga sira Dewa Tarukan, ngawiwahaning sanak dharma putranira, nga, Raden Kuda Penandang Kajar lawan sutanira Agra Samprangan apenelah Shri Dewi Muter, ngka kang karwa angemasi antaka dening susaktinikang kadga Si Tanda Langlang, matemahan duka sira Agra Samprangan, duking mangkana sira Dewa Tarukan aninggali kadaton mungsya pradesa Pulasari, nengakna. Warnanen mangke sira Shri Nararya Kreshna Kepakisan ngwalatkara haneng Samprangan, hana suta wijil karo sama jalu, pasamudananing haranira lwirnya : Pangeran Nyuhaya mwang Pangeran Made Asak. Apa matangnia atmajanira kang sulung inaranan Pangeran Nyuahaya, tar waneh pan sira lungguheng Nyuhaya. ……
Artinya :
4a. untuk dijadikan raja. Pada saat itu juga beliau Dalem Tarukan berkeinginan mengawinkan anak angkatnya yaitu Raden Kuda Penandang Kajar dengan putri dari Agra Samprangan yaitu Shri Dewi Muter, karena perkawinan itu tidak mendapatkan restu hingga kedua pasangan sejoli itu menemui ajalnya yang tewas lantaran keris sakti Si Tanda Langlang yang tiada lain akibat kemarahan dari Agra Samprangan, itulah awal kisahnya Dalem Tarukan meninggalkan purinya menuju Desa Pulasari, hentikan. Dikisahkan sekarang beliau Shri Nararya Kreshna Kepakisan berada di Samprangan melahirkan dua putra laki-laki yaitu Pangeran Nyuhaya dan Pangeran Made Asak. Apa sebabnya putra beliau yang tertua dinamakan Pangeran Nyuhaya karena sebagai tanda kenangan beliau berdomisili di Desa Nyuhaya ……

4b.Wasitanen mangke sira Dhalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan duk isaka 1312 muliheng Acintya pan sira sampun kelingsiran, nghing kang kaprabhon ginamel de sutanira Dhalem Agra Samprangan, samangkana juga sira Shri Nararya Kreshna Kepakisan mur pwa sira, matemahan sutanira Pangeran Nyuhaya madeg patih Agung, kang kajuluk Kyayi Agung Nyuhaya, salamengira haneng Samprangan Pangeran Nyuhaya hana atmajanira sapta siji jalu, stri sanunggal, makadinya : Kyayi Agung Petandakan, Kyayi Satra, Kyayi Pelangan, Kyayi Kaloping, Kyayi Akah, Kyayi Cacaran, Kyayi Anggan, mwang kang stri apanelah Kyayi Istri Ayu Adhi, nengakna. Katakna mwah semangke, sira Agra Samprangan mundering kaprabhon …..
Artinya :
4b. Dikisahkan kembali Dalem Ketut Shri Kreshna Kepakisan pada tahun saka 1312 (tahun 1390 masehi) amoring Acintya karena sudah lanjut usia sehingga yang menggantikan kedudukan beliau sebagai penguasa Bali adalah putra beliau Dalem Samprangan, tidak lama setelah itu Shri Nararya Kreshna Kepakisan juga berpulang ke alam baka (wafat), maka kedudukan sebagai patih agung di Bali digantikan oleh putra beliau yaitu Pangeran Nyuhaya bergelar Kyayi Agung Nyuhaya. Selama beliau Kyayi Agung Nyuhaya tinggal di Samprangan mempunyai delapan orang keturunan yaitu 7 orang laki-laki dan seorang perempuan antara lain : Kyayi Agung Petandakan, Kyayi Satra, Kyayi Pelangan, Kyayi Kaloping, Kyayi Akah, Kyayi Cacaran, dan yang perempuan bernama Kyayi Istri Ayu Adhi, hentikan. Kembali dikisahkan beliau Dalem Agra Samprangan duduk di singasana/kaprabhon ….

5a. sira suka haneng cahyaning hyas, nghing kang antenira I Dewa Tegal Besung kari ya cili madeging kaprabhon, I Dewa Tarukan aninggali karaton, ngka kang para senapati patih kinabehan agnurasha mbawarasha, angruruh ri kahananira I Dewa Ketut Ngulesir, kang praya inadegaken rajyaning Bali Pulina. Mangke wasitanen sira Kriyan Kelapa Dyana sutanira Kyayi Kutha Waringin mangdadya duta, nglawad hananira I Dewa Ketut Ngulesir kang praya inadegaken haneng kaprabhon. Tar warnanen lampah nikang duta ri para desa-desi, ceritanen kang duta anunduk kalawan I Dewa Ketut Ngulesir ngka haneng pradesa Pandak, ngka sira Kriyan Kelapa Dyana umatur, lingnia : singgih Dewa Ketut Ngulesir, mami inutus de para tanda mantri mwang patih kinabehan, …..
Artinya :
5a. kegemarannya sangat suka berhias, sedangkan adiknya I Dewa Tegal Besung masih kecil untuk menjadi raja, sedangkan I Dewa Tarukan telah meninggalkan puri, dengan situasi yang demikian itu akhirnya para senapati dan para patih sekalian mengadakan pertemuan dimana dalam pertemuan tersebut disepakati untuk mencari I Dewa Ketut Ngulesir yang akan dijadikan sebagai raja Bali. Tersebutlah putra Kyayi Kutha Waringin yaitu Kriyan Kelapa Dyana sebagai duta untuk mencari keberadaan I Dewa Ketut Ngulesir yang akan dijadikan raja. Dalam perjalanan sebagai duta tidak dikisahkan pencariannya pada tiap-tiap desa, dikisahkan sekarang beliau bertemu dengan I Dewa Ketut Ngulesir di Desa Pandak, dalam pertemuan tersebut Kriyan Kelapa Dyana akhirnya umatur : ia paduka Dewa Ketut Ngulesir hamba ini diutus oleh para tanda mantra dan para patih sekalian, ……

5b. umangdenya I Dewa Ketut Ngulesir awalik haneng kadatwan, tar waneh biprayania madeging kaprabhon. Nghing sira I Dewa Ketut Ngulesir tar mahyun, pan sira tar adrewya kadatwan mwang tar sidhening nyakrawarting ri wimudhanira, ngka manih sira Kriyan Kelapa Dyana umatur, tar sandang ika heneng citta, pan makweh ikang pangabih praya ababantu, samangkana ri stana wekasan, ngka sira Kriyan Kelapa Dyana inaturi canggahania haneng Gelgel, mamgdadhya stana Dalem nghing sira Kriyan Kelapa Dyana agingsir hoyeng pagagan nirunia. Ngarengo saturira Kriyan Kelapa Dyana samangkana, ngka tumulya sira I Dewa Ketut Ngulesir aninggali pradesa Pandak mungsya pradesa Gelgel, ingkana hana bhisamanira I Dewa Ketut Ngulesir ri para jana Pandak, …….
Artinya :
5b. agar I Dewa Ketut segera kembali pulang ke istana, yang tiada lain tujuannya adalah agar sudi kiranya untuk duduk di singasana sebagai raja. Mendengar hatur Kriyan Kelapa Dyana yang demikian itu I Dewa Ketut Ngulesir menolaknya, karena sesungguhnya beliau tidak mempunyai tempat tinggal dan lagi pula rasanya belum mampu sebagai penguasa/raja lantaran pengetahuan mengenai ilmu kepemimpinan yang belum cukup, sekali lagi Kriyan Kelapa Dyana umatur : tidak usah itu menjadi beban pikiran paduka, karena sesungguhnya banyak para abdi kerajaan yang telah siap membantunya, demikian juga tentang istana dikemudian hari. Untuk membujuknya dengan senang hati dan sukarela Kelapa Dyana menghaturkan tempat tinggalmya di Gelgel sebagai stananya Dalem dan ia akan pindah pada kebun kelapanya untuk membuat rumah/tempat tinggal yang baru. Mendengar hatur Kriyan Kelapa Dyana yang demikian itu maka I Dewa Ketut Ngulesir meninggalkan Desa Pandak menuju Gelgel, namun sebelum meninggalkan Desa Pandak beliau mengucapkan janji/bhisama kepada masyarakat Desa Pandak, …….

6a. pan ri susrusha bhaktinia, yania wekasan ngku sampun madeging kaprabhon, para jana teki, hulun aweh madeging Pra Sanghyang, pan sira I Dewa Ketut honeng alalancaran, ngka sira inaweh jejuluk Angulesir. Titanan mangke duk isaka1305 sira I Dewa Ketut Ngulesir madeging kaprabhon Bali Pulina, kang kadattwanira inaranan Lingarsa Pura, kang kadatwan haneng Samprangan maliyep kadi cahyaning apuy, nghing karaton Lingarsa Pura ing Gelgel kadi tejaning Sanghyang Candra tatkala Suklapaksa, kapinuter denira I Dewa Ketut Ngulesir, kang abhiseka Dhalem Ketut Smara Kepakisan. Wasitanen mangke ri agingsir lungguh ikang kadatwan ……
Artinya :
6a. karena setia dan bhaktinya, bila kelak dikemudian hari aku telah mnjadi raja dan duduk pada singasana, masyarakat disini aku anugrahi madeg Pra Sanghyang. Disamping itu karena perilaku I Dewa Ketut sangat senang mengembara (Ngulesir = mengembara) maka beliau diberi julukan Angulesir. Pada tahun saka 1305 (tahun 1383 maseh) akhirnya secara resmi I Dewa Ketut Ngulesir dinobatkan sebagai raja Bali menggantikan kakaknya Agra Samprangan dengan istananya bernama Linggarsa Pura sedangkan istana kakaknya di Samprangan bernama Sweca Pura. Dengan pemadegan I Dewa Ketut Ngulesir sebagai raja Bali, maka Dalem Agra Samprangan cahayanya redup bagaikan api kekurangan minyak, namun sebaliknya karaton adiknya di Lingarsa Pura bagaikan sinar Sanghyang Candra tatkala bulan purnama dengan I Dewa Ketut Ngulesir sebagai rajanya dengan gelar Dalem Ketut Semara Kepakisan. Pada saat pusat kerajaan pindah …….

6b. sangkyeng Samprangan mungsya Gelgel, matemahan kweh ikang para pangabih tumut juga agingsir genah ngka ing Gelgel, samangkana juga ri kahananira Kyayi Agung Nyuhaya, kang winantwa de wijanira kang matuha, nga Kyayi Agung Petandakan nghing kang antenira kari ya haneng Samprangan, rikahananira Kyayi Agung Nyuhaya ing Geglgel maluy sira nggawe kadatwan ing loring tangluk, kang inaranan Karang Kepatihan. Ri pamadeganira Dhalem Ketut Shri Smara Kepakisan ing Lingarsa Pura, matemahan raharja dahet kang swanagara Bali, hana ya atmajanira Kyayi Agung Nyuhaya kang wetu sangkyeng tember, tri kwehnya sama jalu, pantaraning haranira, I Gusti Wayahan Nyuhaya, kang ari I Gusti Nengah Nyuhaya, kang kapitut I Gusti Ketut Nyuhaya. Apan sira Kyayi Agung Nyuhaya sampun wredah, ……
Artinya :
6b. dari Samprangan ke Gelgel menyebabkan para pembantu kerajaan juga ikut pindah menuju Gelgel termasuk Kyayi Agung Nyuhaya yang dibantu oleh putra sulungnya bernama Kyayi Agung Petandakan namun adik-adiknya masih tetap tinggal di Samprangan. Keberadaan Kyayi Agung Nyuhaya di Gelgel akhirnya membuat tempat tinggal disebelah utara pasar yang bernama Karang Kepatihan. Tatkala pemadegan beliau Dalem Ketut Shri Semara Kepakisan di Lingarsa Pura (Gelgel) terbukti masyrakat Bali sangat tentram tidak kekurangan suatu apapun. Kyayi Agung Nyuhaya tatkala di Gelgel melahirkan tiga orang putra yang beribu dari orang kebanyakan, putra beliau itu antara lain : I Gusti Wayahan Nyuhaya, adiknya I Gusti Nengah Nyuhaya dan I Gusti Ketut Nyuhaya. Karena I Gusti Agung Nyuhaya sudah berusia lanjut (tua), …….

7a. pejah pwa sira amoring acintya, ri sampun ginlaraken sopacara atatiwah mwang pangroras, tumulya sutanira Kyayi Agung Petandakan inadegaken patih agung, henengakna. Wantunan punang katha mwah, wasitanen mangke sira Shri Nararya Kreshna Kepakisan, kang umadeg patih agung, juga de sira Ki Patih Gajah Maddha nggone patilik haneng nusa Bangsul, pan ri citta kang Maddha, kari ya pangeran Bali, tar sutindiha ing Dhalem Ketut Kreshna Kepakisan, matemahan sutanira kang mangaran Pangeran Made Asak inaweha nilik ika, ika matangnia sira Pangeran Made Asak mintar sadesa-desi ing Bali, kang kapinguntat sira jenek alungguh ing pradesa Kapal, ngka haneng lungguhira Pangeran Kapal, ……..
Artinya :
7a. ia kembali ke alam baka (meninggal dunia), dalam pada itu dilaksanakan upacara Pitra Yadnya sebagai layaknya termasuk upacara pangroras/mamukur, selanjutnya kedudukan beliau sebagai patih agung digantikan putranya yaitu Kyayi Agung Petandakan, hentikan. Dikisahkan kembali Shri Nararya Kreshna Kepakisan yang menjabat patih agung pertama di Bali yang juga diberikan tugas sebagai mata-mata oleh Patih Gajah Maddha di Bali, karena dalam pikiran patih Gajah Maddha ada beberapa Pangeran Bali tidak setia dengan Dalem Ketut Kreshna Kepakisan dan untuk tugas itu putra beliau yang bernama Pangeran Made Asak dipercayakan mengemban tugas itu, itulah sebabnya Pangeran Made Asak mengelilingi desa-desa di Bali serta disebutkan beliau terakhir tetap tinggal di Desa Kapal yaitu pada stananya Pangeran Kapal, ……
7b. Ginopitan mangke sira Pangeran Made Asak ing pradesa Kapal, tumuli sira inamet garopatni sutanira Patih Tuwa Pangeran Kapal, hana wetu atmajanira, kang apenelah Kyayi Dhiler. Saduk sira Dhalem Ketut Shri Smara Kepakisan madeging Bali, kang maka catranikang rat ing Majapahit apasadnya Dyah Hayam Wuruk Shri Rajasanegara, duk ika Shri Maharaja Rajasanegara, kinundang para adhipatinira sadaya dhatengeng Majapahit, pana sira praya ngadakaken sabha, ngka matemahan sira Dhalem Ketut Shri Smara Kepakisan papareng Kyayi Agung Petandakan mwang para tanda mantrinira pareng mungsya Majapahit, rikahanan nikang ngadakaken sabha gung, ri subha dewasa sabha ika, teku sira Shri Maharaja umaweh wacana, ……..
Artinys :
7b. Lebih lanjut keberadaan Pangeran Made Asak di Desa Kapal selang beberapa waktu lamanya beliau mempersunting istri putri dari Patih Tuwa Pangeran Kapal, dari perkawinannya itu melahirkan seorang putra yang diberi nama Kyayi Dhiler. Lebih lanjut dikisahkan saat pemadegan Dalem Ketut Shri Semara Kepakisan di Bali, tatkala itu yang menjadi raja di Majapahit adalah Dyah Hayam Wuruk Shri Rajasanegara, pada saat itulah beliau raja Majapahit mengundang para adhipati semuanya untuk datang ke Majapahit untuk mengadakan pertemuan, atas undangan itu beliau Dalem Ketut Shri Semara Kepakisan diiringi oleh Kyayi Agung Petandakan dan para tanda mantra datang ke Majapahit untuk menghadiri pertemuan tersebut. Dikisahkan pada saat pertemuan yang dihadiri oleh para adhipati, Maharaja Majapahit bersabdha : ……

8a. tar waneh nikang tatacaraning munder nikang rat, juga sira Shri Maharaja umaweh para adhipati sedaya kadga mwang bhusana kadipatyan. Ri sampun salek haneng kana tumulya awalik haneng kadatwania swang. Tar katakna rilawasnia, hana ta Mpu Kayu Manis ngarania, sira teku kang diniksa sira Dhalem Ketut Shri Smara Kepakisan. Tar warsiteng ikang masha, pan pangendaning Hyang Atitah, matemahan pejah pwa sira Dhalem Ketut Shri Smara Kepakisan muliheng acintya duk isaka 1382. Wus mangkana sira ginentosaken haneng kaprabhon de sutanira kang apasadnya Shri Waturenggong ri saka 1382. Ri masha sira Shri Waturenggong maka catranikang bhuwana Bangsul, sira maweh praja nithi sangkyeng sira Danghyang Nirarta ….
Artinya :
8a. tiada lain yang diwacanakan oleh beliau adalah tentang tata cara sebagai seorang pemimpin yang beliau sampaikan dan setelah itu Maharaja menghadiahi para adhipati sekalian sebilah keris bertuah bhusana kebesaran. Setelah para undangan tersebut (para adhipati) berada di Majapahit sebulan lamanya, para adhipati mohon diri untuk kembali pada wilayahnya masing-masing. Tidak disebutkan entah berapa bulan setelah itu, tersebutlah Mpu Kayu Manis namanya beliau pandhita inilah yang mendiksa Dhalem Ketut Shri Semara Kepakisan, setelah beberapa tahun lamanya yaitu tepatnya pada tahun saka 1382 (tahun 1460 masehi) Dhalem Ketut Shri Semara Kepakisan berpulang ke alam baka (wafat) karena memang sudah suratan takdir Hyang Maha Kuasa. Perpulangan beliau ke alam sunia maka kedudukan beliau sebagai raja Bali digantikan oleh putra beliau yaitu Shri Waturenggong (tahun saka 1382 atau 1460 masehi) sebagai raja penguasa Bali, beliau memperoleh bimbingan tentang ilmu kepemimpinan dari Danghyang Nirarta …

8b. kang dhatengeng Bali isaka 1411, matangnia sira Shri Waturenggong mundereng Bali tar pendah kadi Sanghyang Ari, wisesa pwa sira. Hana ta panagara pajajahanira makadinya : Lombok, Sumbawa, Nusa Penida, Blambangan mwang Pasuruan, kweh juga ngawangun parhyangan, matemahan gemah ripah lohjinawi ikang nusa Bali. Wasitanen mangke sira Dhalem Waturenggong haneng hyunira ngadakaken karya Eka Dasa Ludra, ngka ing Bhasakih, ing kana sira uminta pasihaning Dangiang Nirarta, nghing sira Dangiang umangdenya uminta juga rikahananira Dangiang Astapaka, angrayuni karyanira Sang Prabhu, nga, Eka Dasa Rudra ing Bhasakih. Len sakarika haneng Gelgel sira juga anglaraken upacara gni hotra ngarania, ……
Artinya :
8b. yang datang ke pulau Bali tahun saka 1411 atau 1489 masehi hingga atas bimbingan Dangiang Nirarta Shri Waturenggong sebagai penguasa Bali tidak ubahnya bagaikan Sanghyang Wisnu serta beliau sangat sakti. Pada masa kekuasaan Shri Waturenggong : Lombok, Sumbawa, Nusa Penida, Blambangan dan Pasuruan menjadi wilayah kekuasaan Bali, disamping itu pada jaman ini juga banyak dibangun tempat-tempat suci khususnya di Bali hingga pulau Bali menjadi sangat tentram tanpa kekurangan suatu apapun. Beliau Dhalem Shri Waturenggong berkeinginan untuk menyelenggarakan Upacara Eka Dasa Ludra di Bhasakih, untuk itu beliau mohon kehadapan Dangiang Nirarta petunjuk dan bimbingan demi suksesnya pelaksanaan upacara tersebut, untuk itu Dangiang Nirarta menyarankan agar Dhalem Shri Waturenggong juga mohon petunjuk Dangiang Astapaka dan sekaligus agar Dangiang Astapaka berkenan sebagai pemuput upacara Karya Eka Dasa Ludra di Bhasakih, disamping itu Dhalem Shri Waturenggong juga melaksanakan upacara karya Gni Hotra namanya, ….

9a. tar waneh kang pandhita karwa ika juga angrayuni karyanira sang prabhu, wit sakarika sira karwa tar pasha pinuja karya katekeng dlaha. Ri masha pamadeganira Dhalem Shri Waturenggong, sira Dangiang Nirarta nyobyah iking Tri Purusha, nga, Siwa, Sada Siwa mwang Parama Siwa, sira juga umawehaken ikang Padmasana lingganira Hyang Widhi Wasa. Wasitanen mangke Kyayi Agung Petandakan papareng lawan sanaknia kabeh, ngawinangun ikang dharma pangastulan, nga, Pura Dalem Agung, ngka haneng Banjar Dukuh Nyuhaya pradesa Gelgel, teku para sakula gotranya Shri Nararya Kreshna Kepakisan angaturi pangayu bagya ri Hyang Kaluhurannya. Tucapa mangke sira Kyayi Agung Petandakan kang umadeg Patih Agung, …..
Artinya :
9a. tiada lain kedua pandhita itulah yang memimpin secara langsung karya yang dipersembahkan oleh sang prabhu, itulah sebagai awalan bahwa kedua pandhita itu (Siwa dan Budha) tidak dapat dipisahkan dalam rangkaian pelaksanaan upacara sampai kelak dikemudian hari. Demikian juga tatkala pemerintahan Dhalem Shri Waturenggong Dangiang Nirarta memperkenalkan konsep Tri Purusha yaitu Siwa, Sada Siwa dan Parama Siwa yaitu prabhawanya Tuhan Yang Maha Kuasa secara vertical, dan memperkenalkan konsep Padmasana tempat memuja Ida Sanghyang Widhi Wasa. Dikisahkan kembali Kyayi Agung Petandakan termasuk dengan sanak keluarganya sekalin membuat tempat pemujaan yang bernama Pura Dalem Agung yang berlokasi di Banjar Dukuh Nyuhaya Desa Gelgel, kahyangan tersebut digunakan sebagai tempat suci bagi keturunan Shri Nararya Kreshna Kepakisan untuk mengahaturkan sembah bhakti kehadapan Bhatara leluhurnya. Beliau Kyayi Agung Petandakan menjabat sebagai patih agung, …..

9b. pan sampun sira kelingsiran, pejah pwa sira amoring Acintya, duking mangkana sira ginentosaken de tanayanira kang matuwa, kang apanelah Kyayi Agung Batan Jeruk, nghing sadurung sira Kyayi Agung Petandakan mulihing acintya, hana ta atmajanira catur diri, lwirnya : Kyayi Agung Batan Jeruk, kanganten Kyayi Bebengan, aringnia Kyayi Tusan mwang wuruju Kyayi Gunung Nangka. Warnanen mangke mwah, ripamadeganira Dhalem Shri Waturenggong duk isaka 1400, hana ta potusan wwang Islam ri lingganira sang prabhu, tar waneh pintang kwa, praya lumimbakna gama islam haneng Bali, ngka sira Dhalem tar mahyune, pan haneng cittania tegeg ikang agama Hindu. Warnanen mangke sira Patih Ularan duk isaka 1491, piwal ri sadnyanira sang natha, ….
Artinya :
9b. karena beliau berusia senja, hingga pada suatu ketika beliau amoring Acintya (wafat), dengan wafatnya beliau maka kedudukannya sebagai patih agung digantikan oleh putra tertuanya yang bernama Kyayi Agung Batan Jeruk. Kiayi Agung Petandakan meninggalkan empat orang putra yaitu : Kyayi Agung Batan Jeruk, adiknya Kyayi Bebengan, Kyayi Tusan dan yang paling bungsu bernama Kyayi Gunung Nangka. Pada tahun saka 1400 atau 1478 masehi pada jaman pemerintahan Dhalem Shri Waturenggong ada utusan dari orang Islam yang menghadap kehadapan sang prabhu, tiada lain tujuannya dalam penghadapan itu adalah untuk menyebarkan agama Islam di pulau Bali, atas permintaan yang demikian itu Dhalem secara tegas menolaknya karena beliau secara taat tetap meng-ajegkan agama Hindu. Tersbutlah sekarang keberadaan Patih Ularan pada tahun saka 1491 atau tahun 1569 masehi menyimpang dari apa yang telah dipesankan oleh sang prabhu, …

10a. duk pangoreg yudha ngka haneng Blambangan, matemahan sira pinintara de sira Dhalem haneng pradesa Patemon, nga, Den Bukit. Ginopitan mangke antenira Kyayi Agung Petandakan, padha sira anrehaken ikang tenaya, sapata lwirnya : sira Kyayi Satra, hana atmajania tri kwehnya : Sahyang Marep Kangin, kang kajuluk I Gusti Kanginan, kang ari Sanghyang Marep Kaja, kajuluk I Gusti Kajanan, kang wuruju Sanghyang Marep Kauh, kang kajuluk I Gusti Kawanan. Kyayi Pelangan adrewya atmaja dwi kwehnya, lwire : I Gusti Peladung, kanganten I Gusti Tambega, nghing sira Kyayi Kaloping juga anurunaken suta catur diri kwehnya, pasamudananing harania : I Gusti Wayahan Kaloping, I Gusti Made Paduwungan, I Gusti Gede Kaloping, …..
Artinya :
10a. yaitu tatkala mengadakan pertempuran di Blambangan hingga atas kesalahannya ia diusir oleh Dhalem ke Desa Patemon Singaraja. Dikisahkan lebih lanjut adik-adik dari Kyayi Agung Petandakan antara lain Kyayi Satra mempunyai tiga orang putra yaitu : Sanghyang Marep Kangin/I Gusti Kanginan, adiknya Sanghyang Marep Kaja/I Gusti Kajanan dan yang paling buncit adalah Sanghyang Marep Kauh/I Gusti Kawanan. I Gusti Pelangan juga menurunkan putra sebanyak dua orang yaitu : I Gusti Peladung dan I Gusti Tambega, sedangkan I Gusti Kaloping juga menurunkan Sentana sebanyak empat orang yaitu : I Gusti Wayahan Kaloping, I Gusti Made Paduwungan, I Gusti Gede Kaloping, …….

10b. kang kapitut I Gusti Ketut Paksatata. Hana ta mwah sutanira Kyayi Akah, nga, I Gusti Dawuh Bale Agung mwang I Guti Popongan. Mwah sira Kyayi Cacaran adrewya suta sanunggal, kang apasadnya Pangeran Paninggungan, samangkana juga sira Kyayi Anggan sadiri sutania kang kapari nama sira I Gusti Padang Kerta. Wantunen katha mwah sira Dhalem Shri Waturenggong hana ta atmajanira saroro sama jalu, kang jyesta inaranan I Dewa Pamayun, Bekung pwa sira, sira teki kang gumentosi kaprabhon sirang yayah, nghing kanganten apenelah I Dewa Dimade kang juga kaloktah inaranan I Dwa Anom Sagening, kandugi ri saka 1480 sira Dhalem Shri Waturenggong mantukeng sunyata. Apan karwa sutania ika kari ya cili, teku sira kinabih de sutanira ……
Artinha :
10b. dan yang paling kecil bernama I Gusti Paksatata. Tersebutlah para keturunan dari Kyayi Akah yang masing-masing bernama I Gusti Dawuh Bale Agung dan I Gusti Popongan, namun Kyayi Cacaran hanya menurunkan seorang putra yang bernama Pangeran Paninggungan, demikian Kyayi Anggan juga mempunyai satu orang keturunan yang diberi nama I Gusti Padang Kerta. Kembali dikisahkan beliau Dhalem Shri Waturenggong beliau mempunyai dua orang putra laki-laki yaitu : putranya yang tertua bernama I Dewa Pamayun yang lebih dikenal dengan sebutan Dhalem Bekung yang nantinya menggantikan kedudukan ayahnya sebagai raja, sedangkan adiknya I Dewa Pamayun bernama I Dewa Dimade yang lebih dikenal dengan julukan I Dewa Anom Sagening. Pada tahun saka 1480 atau tahun 1558 masehi, karena sudah berusia lanjut beliau Dhalem Shri Waturenggong berpulang ke alam baka (mantukeng sunyata). Tatkala beliau Dhalem Shri Waturenggong wafat kedua putranya masih kecil-kecil, untuk itu kedua putranya itu diabih oleh putra …..

11a. I Dewa Tegal Besung makadinya : I Dewa Gedong Artha, I Dewa Anggungan, I Dewa Nusa, I Dewa Bangli mwang I Dewa Pagedangan, ri sira mundering swanagara Bali, sira teku kang ababantu ri sira, nghing patih Agungnia tar waneh juga sira Kyayi Agung Batan Jeruk, henengakna. Warnanen ri pamadeganira sira Dhalem Pamayun mangdadya catranikang bhuwana, pan sira kari ya cili, ngka sira winantu de sira pamanira lwirnya I Dewa Gedong Artha, I Dewa Anggungan, I Dewa Nusa, I Dewa Bangli mwang I Dewa Pagedangan, matangnia sira Kyayi Agung Batan Jeruk mintarakna dalan ikang swanagara Bali, sangkyeng polah nikang prabhu kadya lare, ngka sira alungguheng pupunia Ki Patih, matemahan sira Dangiang Astapaka …..
Artinya :
11a. I Dewa Tegal Besung yaitu : I Dewa Gedong Artha, I Dewa Anguungan, I Dewa Nusa, I Dewa Bangli dan I Dewa Pagedangan. Tatkala pemerintahan I Dewa Pamayun di Bali kelima putra I Dewa Tegal Besung itulah yang membantunya dalam melaksanakan roda pemerintahan dengan patih agung dijabat oleh Kyayi Agung Batan Jeruk, hentikan. Lebih lanjut dikisahkan pada jaman pemerintahan Dalem Pamayun sebagai penguasa Bali, karena beliau masih sangat kecil maka dalam melaksanakan tugasnya sebagai seorang raja dibantu oleh para paman-paman beliau seperti tersebut diatas, namun dalam praktek sehari-harinya/pelaksana harian dikerjakan oleh Kyayi Agung Batan Jeruk, seperti disebutkan tadi karena sang prabhu masih kecil secara lahiriah sikapnya tentulah masih kekanak-kanakan hingga sampai bergantungan pada bahunya Ki Patih, kebetulan Dangiang Astapaka …..

11b. ngatonaken polah nira samangkana, ngka lumaris sira amasang wacana, tar mabener polah ta mangkana, pan kita murdhanikang swanagareng Bali. Ri para pangabih sang rajya sadaya wetu irsya drenggi, samangkana juga sira Kyayi Agung Batan Jeruk tar mahyun musna ripakaptihania, ika matemahan wetu runtik kabehnya praya amapasi haneng Gelgel, ika witnia I Dewa Anggungan nglumaksanakna ikang idhepnya, tar waneh angrebut ikang kaprabhon, teku liningu sira Kyayi Agung Batan Jeruk, maluy sira sang prabhu, inenahkna ing kadatwan, tan hana wwang wenang mareki sang prabhu, ngka sira maweh ri balania Kyayi Agung Batan Jeruk, yanana wwang piwal kadi ligning iki, pejahen juga pwa sira. Apan mangkana polahira Kyayi Agung Batan Jeruk, ……
…….
Artinya :
11b. melihat polah sang prabhu yang demikian, maka segera Dangiang Astapaka berujar, wahai tuanku raja tidak patut prilaku tuan yang demikian itu karena tuan adalah penguasa pulau Bali. Hingga pada akhirnya para pembantu kerajaan menjadi iri dan benci, sedangkan Kiayi Agung Batan Jeruk tidak ingin kehilangan jabatannya sebagai patih agung yang menyebabkan munculnya sikap berlawanan arah terhadap kerajaan Gelgel, untuk itu I Dewa Anggungan menyusun rencana dan strategis karena berkeinginan merebut istana, namun hasratnya tersebut kecium oleh Kyayi Agung Batan Jeruk maka sang prabhu dikurung dalan istana, tidak ada orang yang boleh menghadap sang prabhu dengan menugasi bawahan Kyayi Agung Batan Jeruk, jika ada yang berani melanggar seperti apa yang aku pesankan, bunuhlah orang itu. Atas keputusan Kyayi Agung Batan Jeruk itu, ……

12a. wetu runtik twas nala pamanira mwang pangabihira kabeh, sira Patih Agung sinengguh praya angrebut ikang kadatwan, nghing pan sira Kyayi Agung Batan Jeruk kweh kang hanon ri sira, makadinya I Dewa Anggungan, ngka sira Kyayi Kubon Tubuh pan sira tan sidheng mampasi Kyayi Agung Batan Jeruk, maluy sira aminta sraya kanti maring Kyayi Dhiler sutanira Pangeran Made Asak. Matemahan sira Kyayi Dhiler angeseni pamintangnia Kyayi Kubon Tubuh, kandugi sira uminta pasihaning sirang yayah mwang kaluhuranira Pangeran Kapal. Wus saika tumulya sira mangkateng Gelgel, sregep sarwa sanjata, papareng sira Kyayi Pandarungan, tar warsiteng hnu, kadacit prapta pwa sira haneng Gelgel. Mangke ginopitan sira ….
Artinya :
12a. menyebabkan pikiran paman raja dan pembantu kerajaan yang lainnya terhadap Kyayi Agung Batan Jeruk sebagai patih agung, mengiranya ingin merebut kekuasaan /istana dan karena Kyayi Agung Batan Jeruk banyak mendapat dukungan petinggi kerajaan termasuk dukungan I Dewa Anggungan, hingga terasa oleh paman-paman raja dan Kyayi Kubon Tubuh tidak mampu menandingi Kyayi Agung Batan Jeruk, untuk itu diputuskan untuk mohon bantuan kepada Kyayi Dhiler putra Pangeran Made Asak. Pada suatu ketika Kyayi Kebon Tubuh datang menghadap Kyayi Dhiler. Dalam pertemuannya disampaikan seperti hal tersebut diatas. Mendengar permintaan itu mengabuli permintaan Kyayi Kubon Tubuh, sebelum berangkat ke Gelgel Kyayi Dhiler mohon doa restu orang tua dan leluhurnya Pangeran Kapal. Selanjutnya Kyayi Dhiler beranagkat menuju Gelgel lengkap dengan persenjataan bersama dengan Kyayi Pendarungan, tidak dikisahkan dalam perjalanan akhirnya beliau tiba di Gelgel. Dikisahkan beliau ……

12b. sampun hana haneng Gelgel, tumulya sira cinunduk kalawan Kyayi Agung Batan Jeruk, ngka sira amulang wakya, linghira : ih kita Kyayi Agung Batan Jeruk urungakna cittanta angrebuti kadatwan, mwang amagut yudha, samangkana andikanira Kyayi Dhiler. Matemahan muntab krodha sira Kyayi Agung Batan Jeruk, kandugi sira Kyayi Dhiler mangke ababantu ri sira Kyayi Kubon Tubuh, mwang para pamanira kang sumuyuging ri twasnia, matemahan wetu perang agung, tar warnenen ramenikang yudha, sor pwa sira Kyayi Agung Batan Jeruk, sesaning pejah mintar ngawetan, juga katutburi, haneng pradesa jungutan – Bungaya, teku manih sira anglaraken yudha, sigra angemasi antaka dene Kyayi Dhiler, kang pinagut dening karatala Ki Baru Gudug, duk ika isaka 1478, …..
Artinya :
12b. Kyayi Dhiler bersama Kyayi Pendarungan berada di Gelgel mengadakan pertemuan dengan Kyayi Agung Batan Jeruk lalu Kyayi Dhiler berkata : wahai Kyayi Agung Batan Jeruk urungkanlah niatmu untuk merebut istana dan menggelar peperangan, demikian kata-kata yang diucapkan oleh Kyayi Dhiler. Mendengar ucapan Kyayi Dhiler yang demikian itu terasa panas telinganya Kyayi Agung Batan Jeruk dan tidak mampu menahan emosi/marahnya. Atas kesalah pahaman itu menyebabkan Kyayi Dhiler sekarang berada pada pihak Kyayi Kubon Tubuh termasuk para paman raja yang masih setia, itulah penyebab terjadinya perang besar. Tidak dikisahkan betapa dahsyatnya peperangan itu hingga terjadi kekalahan pada pihak Kyayi Agung Batan Jeruk, sisa laskar Kyayi Agung Batan Jeruk yang tewas lari menuju arah timur yang juga dikejar dan bertemu di Desa Jungutan – Bungaya, disana perang berkecambuk lagi hingga Kyayi Agung Batan Jeruk terbunuh oleh Kyayi Dhiler dengan pusaka Ki Baru Gudug yaitu pada tahun saka 1478 atau 1556 masehi, …..

13a. Kawarna mangke sira I Gusti Peladung mwang sira I Gusti Tambega bijanira Kyayi Pelangan ngka ing bhumya Samprangan, malawas ri sornira Kyayi Agung Batan Jeruk, sira mintar aninggali panagara Samprangan, apa matangia sira mintar, apan hana pakon sirang prabhu hamet antakaning Si Sapi Wadak, kang haruhada parajaneng ing wetaning Bali Dwipa Mandhala. Sira amrangi Sapi Wadak ika ing wana, papareng lan antenira kang apasanting sira I Gusti Tambega, apan tikang Sapi Wadak magalak kadhya singha rodra, matemahan sira I Gusti Peladung mwang bala diwarganira rumasheng kuciwa. …..
Artinya :
13a. Dikisahkan sekarang keberadaan I Gusti Peladung dan I Gusti Tambega putra Kyayi Pelangan di bumi Samprangan, jauh sebelum kekalahan Kyayi Agung Batan Jeruk oleh Kyayi Dhiler, sudah meninggalkan ibu kota kerajaan (Samprangan) untuk memenuhi perintah raja pada saat mengenban tugas membunuh Si Sapi Wadak yang mengganggu ketentraman masyarakat di ujung timur Pulau Bali. Beliau memerangi si Sapi wadak tersebut disebuah hutan, bersama rombongan yang juga diikuti oleh adik beliau I Gusti Tambega. Karena keberingasan dan galaknya si Sapi Wadak tersebut beliau I Gusti Peladung bersama pasukannya merasa kewalahan. …….

13b. apan samangkana, ika matangnia kinutus juga Kyayi Anggan kulawandhawa kang pamungsu sira Kyayi Pelangan praya ababantu. Sira Kyayi Anggan juga rumasheng citta kuciwa amaguti Si Sapi Wadak teku. Nghing tatkala iku sira hahet, sunu Kyayi Tusan sampun jenekeng Bukit Kebon ri sawingkanging Wujung Karangasem, matemahan sira Kyayi Anggan uminta kantya ri atmajanira Kyayi Tusan kang apasanting sira Gusti Watan Waringin mwang sakulania. Hana pwa panugrahan Hyang di wana ika, ikang Si Sapi Wadak sidha inamet patinia de sira Kyayi Anggan mwang Gusti Watan Waringin. Apan suka twasnalanira Kyayi Anggan, …..
Artinya :
13b. Karena demikian keadaannya, diutuslah pula Kyayi Anggan saudara bungsu dari Kyayi Pelangan untuk membantunya. Kesulitan untuk memerangi si Sapi Wadak tersebut juga dialami oleh Kyayi Anggan. Kebetulan pada saat itu dalam pengungsiannya putra-putra Kyayi Tusan sudah menetap sementara di Kebon Bukit (daerah Ujung – Karangasem), lalu Kyayi Anggan minta bantuan kepada putra-putra Kyayi Tusan seperti I Gusti Watan Waringin dan saudara-saudaranya. Sebagai penugrahan penguasa Alam di hutan tersebut, Si Sapi Wadak dapat dibunuh bersama pasukan Kyayi Anggan dan I Gusti Watan Waringin. Karena rasa puasnya Kyayi Anggan, ……..

14a. . matemahan sira tar mahyun aninggali grama Padhang, pan rumasha hegar honenging citta ngkana, matemahan ing wana ika sira nggawe canggah, tinengeran pradesa Padhangkertha. Ginopitan mangke sira I Gusti Peladung papareng lan swagotrania anama I Gusti Tambega, tumut juga kulawandha, wetu posek tikang hyun, matemahan sira mintar mangalor sangkyeng nenah brastaning Sapi wadak ika, teku sira jenek, ingaranan pradesa Peladung mwang pradesa Tambega, kadya namanira karwa. Wantunakna punang gocara sira I Gusti Peladung, wus lama sira jenek ing pradesa Peladung, hana wetwa atmajanira panca diri, stri sanunggal, pasamudananing namanira : I Gusti Ngurah Wayahan Peladung, ……
Artinya :
14 a. beliau tidak lagi berniat meninggalkan daerah (padang) tersebut dan merasa aman dan sejahtera disana, maka dibukalah hutan tersebut untuk pemukiman yang kemudian dinamai Desa Padangkerta. Sedangkan I Gusti Peladung dan saudaranya I Gusti Tambega bersama pengikutnya karena rasa kecewanya lalu mencari tempat bermukim agak ke utara dari tempat si Sapi Badak mengamuk, yang kemudian tempat tinggalnya di sebut Desa Peladung dan Desa Tambega sesuai dengan nama pendirinya. Sekarang dikisahkan kembali setelah sudah lama bermukim di Desa Peladung I Gusti Peladung menurunkan empat orang putra dan seorang putri yang tertua bernama I Gusti Ngurah Wayahan Peladung, ………

14b. kang anten apasadnya I Gusti Madhe Jaksa, I Gusti Ngurah Gowang, I Gusti Ngurah Penataran mwang wadhu akakasih sira I Gusti Luh Peladung. Wuwusen mangke sira I Gusti Luh Peladung inamet de sira I Gusti Oka kang dinama putra de sira Kyayi Agung Batan Jeruk. I Gusti Jagsa hana wijanira saroro anama : I Gusti Gde Ambara mwang I Gusti Madhe Lebah. Sira I Gusti Gde Ambara jenekeng pradesa Peladung, nghing kang ranten anama I Gusti Gusti Madhe Lebah, mintar pwa sira angungsi pradesa Padhangrata parareng waladiwarganira kang susrusha, ri sampun sira hana haneng Padhangrata maluy sira ngawinangun pacanggahan mwang dharma pangastulan, ingkana sira anurunaken sunu sanunggal kadinatah anama I Gusti Padhangrata. Sira I Gusti Padhangrata ing pradesa Padhangrata …………

Artinya :
14b. adik-adiknya adalah I Gusti Made Jaksa, I Gusti Ngurah Gowang, I Gusti Ngurah Penataran, dan I Gusti Luh Peladung. I Gusti Luh Peladung dikawini oleh I Gusti Oka anak angkat Kyayi Agung Batan Jeruk. I Gusti Made Jaksa menurunkan dua orang putra yaitu I Gusti Gde Ambara dan I Gusti Made Lebah. I Gusti Gde Ambara menetap di Desa Peladung, dan I Gusti Made Lebah beliau beralih ke Padang Rata disertai oleh beberapa pengikut beliau yang setia. Di Padhang Rata beliau membangun tempat tinggal serta sebuah Pura Pemaksan dan menurunkan seorang putra yang diberi nama I Gusti Padhang Rata. Kemudian I Gusti Padhang Rata di Desa Padhang Rata…..

15a. hana tanayanira sawiji anama I Gusti Ketut Padhang. Wuwusen ri sampun lamya sira hoyeng pradesa Padhangrata, wetwa cittanira praya agingsir lungguh maraheng nenah jembar, apan mangkana lumaris sira lumakuh papareng kulawandhunira mareng nairiti, sampun haneng teku, sigra lumaris sira sakamantya nggawe kuwu, matemahan tinengeran pradesa Angantiga, apan katrini sira ngawangun pradesa ika. Ingkana tusta hyunira, henengakna. Mangke kawarna hananira I Gusti Ngurah Penataran haneng pradesa Peladung, hana ta atmajanira sadiri anama I Gusti Madhe Rai, wus jajaka, sira atemu tangan ri wetbetira Ki Pasung Grigis. ……
Artinya :
15a. mengadakan seorang putra yaitu I Gusti Ketut Padhang. Setelah sekian lama beliau berada di Desa Padang Rata, timbul niat beliau mencari tempat yang lebih luas, kemudian berangkatlah beliau bersama pengiringnya menuju arah Barat Daya dan membangun sebuah pemukiman yang kemudian tempat tersebut disebut Desa Angantiga, (karena didirikan oleh tiga kelompok pasemetonan), sungguh aman dan sejahtera desa tersebut, tidak dilanjutkan. Hentikan. Sekarang dikisahkan I Gusti Ngurah Penataran di Desa Peladung, beliau kemudian melahirkan seorang putra yang diberi nama I Gusti Made Rai, setelah dewasa beliau mendapat jodoh seorang putri keturunan Ki Pasung Grigis. ………
15b. Sira I Gusti Madhe Rai ambabad janggala, wana kang binabad denira maluy tinengeran Abyan Kreneng, apan ikang janggala madoh sangkyeng pradesa Peladung. Ingkana sira nggawe kuwu-kuwu, rilaminia de parajana kang papareng sira ngawinangun pradesa ingaranan pradesa Ngis. Rimintarira I Gusti Madhe Rai sangkyeng pradesa Peladung mungsya pradesa Ngis, ngka sira juga tar malipya nggawe dharma pangastulan palinggih Paibon. Yan pirang warsha sira haneng pakasutan lawan wetbet Ki Pasung Grigis, hana mijil sunu saroro, kang matuha anama I Gusti Ngurah Mambal, ……

Artinya :
15b. Dalam rangka memenuhi kebutuhan hidup yang makin meningkat, kemudian I Gusti Made Rai membuka lahan disebuah hutan yang kemudian tempat itu disebut Abian Kreneng, Karena tempat lahan tersebut berada jauh dari Desa Peladung, semula disana dibuat pondokan, kemudian bersama masyarakat yang mengikuti kegiatan beliau mendirikan sebuah desa yang disebut Desa Ngis. Karena Status beliau I Gusti Made Rai sudah beralih ke Desa Ngis dari Desa Peladung, disanapun kemudian beliau membuat sebuah pelinggih Paibon. Dari perkawinannya dengan seorang putri keturunan Ki Pasung Grigis, lahirlah dua orang putra, yang tertua bernama I Gusti Ngurah Mambal, ……

16a. lumaris sira jenekeng pradesa Ngis Kidul, kang ranten anama I Gusti Ngurah Madhe jeneke ing tanah Tegalan Kreneng. Apan pangendaning Hyang Titah, makadya sangsara sira, ika marmania sira tar manih nggone kasinatriyanira, ika sira maweh jajuluk ing para sunu anama I wayan Krepeg. Lanturakna punang carita sira I Wayan Krepeg anurunaken sunu sanunggal anama I Wayan Renate. Swadharmania amacul, nghing tar adrewya piranti amacul, lumaris sira minta sih wong len, nghing tar hana paweha, matemahan sira sadesa-desi minta sihning wong len, tar cariteng hnu kadacit prapteng ing Banjar Buahlinggah. ……

Artinya :
16a. beliau ini menetap di Desa Ngis Kelod, dan adik beliau I Gusti Ngurah Made bertempat tinggal di tanah tegalan Kreneng. Karena kehidupan beliau sangat memperihatinkan sampai-sampai beliau malu memakai gelar ke Gustian nya, sehingga beliau memberikan nama putranya dengan panggilan I Wayan Krepeg. Kemudian I Wayan Krepeg menurunkan seorang putra bernama I Wayan Renate. Dalam kehidupan yang serba kekurangan (sampai-sampai alat pertanian saja tidak punya sedangkan beliau pinjam sana-sini tidak ada yang memberikan), beliau terus melanglang buana untuk pinjam alat pertanian dan sampailah di Banjar Buahlinggah. …..

16b. Sari-sari sira anglakoni kaya mangkana, gumantya sira wolih hamet stri sangkyeng Banjar Buahlinggah, tar warnenen ing pakasutan, hana wwtu sunu asta diri, jalu stri, makadinya : kang panuha I Wayan Santer, kang anten I Made Intaran, I Nyoman Kawi, Ni Ketut Luh Balik, Ni Wayan Luh Adi, I Made Nujaya, I Nyoman Royo, mwang kang pamungsu anama I Ketut Keneh, sira iki kang jenekeng pradesa Ngis, ingkana sira anurunaken sunu saroro stri, kang sawiji awiwaha haneng pradesa Ngis Kidul, nghing sunu manih sawiji awiwaha hoyeng pradesa Ngis Lor. Wuwusen mangke mwah ikang sakulagotra I Ketut Keneh makabehan kang kwehnya sapta diri, mintar mungsya mangalor …..
Artinya :
16b. Karena saking seringnya beliau pinjam alat pertanian akhirnya beliau kenal dengan seorang wanita dari banjar Buahlinggah lanjut memperistrinya dan menurunkan delapan orang putra-putri (enam orang laki-laki dan dua orang perempuan) yaitu : 1. I Wayan Santer, 2. I Made Intaran, 3. I Nyoman Kawi, 4. Bu Ketut Luh Balik, 5. Ni Wayan Luh Adi, 6. I Made Nujaya, 7. I Nyoman Royo, 8. I Ketut Keneh. Putra bungsu yang bernama I Ketut Keneh menetap di Desa Ngis dan mempunyai dua orang putri, seorang kawin ke Desa Ngis Kelod dan yang seorang lagi kawin ke Desa Ngis Kaja, sedangkan ketujuh orang saudara-saudaranya merantau menuju arah utara…….

17a. tar warsiteng hawan, kadacit prapta pwa sira haneng Bukit Lemped, maluy kapinguntat jenek ing Kangkaang Dangin Margi, pradesa Culik Abang panagara Karangasem. Twi sira tar nggone ksinatriyanira, nghing wetbetira tegeg inangge pucuking haneng Kangkaang, makadinya mangdadhya jan banggul, kang tinalakoni de santananira I Wayan Renate, haneng Kangkaang sira juga nggawe palinggih Paibon risamipaning Pamrajan, ri kuwu-kuwunia swang. Pan sira tunggengning citta,….
Artinya :
17a. sampai di Bukit Lemped dan akhirnya menetap di Kangkaang Dangin Margi Desa Culik Kecamatan Abang Kabupaten Karangasem (sekarang). Walaupun menggunakan nama biasa, tetapi beliau dan keturunannya tetap mendapat penghargaan sebagai seorang pemimpin di Kangkaaang. Tugas kepemangkuan misalnya hingga naskah ini ditulis dilaksanakan oleh keturunan beliau I Wayan Renate. Sebagai mana di daerah asal, di Br. Kangkaang pun beliau (keturunan I Wayan Renate mendirikan sebuah pelinggih Paibon disamping sanggah pemerajan di suwang-suwang perumahan. Atas keuletan beliau berusaha dan berjuang untuk keturunannya, ………….
17b. sidha muktyaning jenggala katekan ngke, henengakna. Mangke cinarita kahananira I Gusti Ngurah Tambega, ri sampun sira malama jenekeng pradesa Tambega, ingkana sira anrehaken sunu panca diri, lwirnya : kang jyesta kaparimana I Gusti Ngurah Wayahan Tambega, kang anten anama I Gusti Ngurah Pacung kang mintar mungsya Den Bukit, kangari anama I Gusti Ngurah Cakre jenekeng Tulamben panagara Karangasem, kang kacatur sununira I Gusti Ngurah Tambega tinengeran I Gusti Ngurah Alit Mega, …..
Artinya :
17b. keberhasilan ada pada beliau yang dibuktikan dengan adanya warisan-warisan berupa tanah pertanian yang dimiliki oleh keturunan beliau sampai sekarang. Hentikan. I Gusti Ngurah Tambega sekarang dikisahkan, setelah beberapa lama beliau tinggal di Desa Tambega lalu menurunkan lima orang putra, yang tertua bernama I Gusti Ngurah Wayahan Tambega, adik beliau bernama I Gusti Ngurah Pacung, beliau ini beralih ke Daerah Buleleng, adik beliau yang kedua bernama I Gusti Ngurah Cakre, menetap di Tulamben masih wilayah Karangasem, kemudian putra keempat dari I Gusti Ngurah Tambega bernama I Gusti Ngurah Alit Mega …….

18a. kang wungsu anama I Gusti Ngurah Anom Tambega, sira antaka duk ngoreg yudha haneng Gunung Kuncara. Sira I Gusti Ngurah Wayahan Tambega ing pradesa Tambega, anrehaken atmaja catur diri, stri sanunggal, anya ta : I Gusti Ngurah Peguyangan lajer jenek ing Tambega, I Gusti Ngurah Putu Kanca mungsya maluy jenek ing pradesa Pidpid, I Gusti Ngurah Alit Dalthia, kesah mungsya Tianyar, kang wungsu stri kaparinama Ki Gusti Luh Rai Stri, atemu tangan lawan sira I Gusti Anakan Yeh wetbetira I Gusti Tusan. I Gusti Cakre haneng Tulamben juga hana santananira sadiri anama : I Gusti Ngurah Bhawa, sira I Gusti Ngurah Bhawa ri sampun grehasta asrama hana wijanira satunggal apanelah I Gusti Ngurah Poleng, henengakna. …..
Artimya :
18a. dan adiknya I Gusti Ngurah Anom Tambega wafat pada perang di Gunung Kuncara. Selanjutnya I Gusti Ngurah Wayahan Tambega di Desa Tambega menurunkan tiga orang putra dan seorang putri, yaitu 1. I Gusti Ngurah Peguyangan menetap di Tambega, 2. I Gusti Ngurah Putu Kanca, beralih ke desa Pidpid, 3. I Gusti Ngurah Alit Dalthia, berlaih ke Tianyar dan 4. Ki Gusti Luh Rai Stri kawin dengan I Gusti Anakan Yeh (keturunan I Gusti Tusan). I Gusti Ngurah Cakre di Tulamben, menurunkan seorang putra bernama I Gusti Ngurah Bhawa yang kemudian beliau ini mengadakan seorang putra yang diberi nama I Gusti Ngurah Poleng. Hentikan

19a.Bhisama : Mwang Mimitaning Siwa tattwa, Siwa, nga, Siwi, nga, sembah, tattwa, nga, Kawitan, Kawitan wenang sembah, iki ngaran Tri sanunggal, pyagem, prasasti, mwang aji purana tattwa, apan kawitan ngaraning wangsa. Yatna-yatna kita wetning wangsa kahinucap, ahla tan salenlingnia. Yan kita tar bhakti mareng kawitan, cendek yusha asowanganlawan kadangta kabeh, kna soda pwarania ri Hyang lelangit, helingakna kawitanta haneng Pura Dhalem Agung, nga, Pura Kawitan Shri Nararya Kreshna Kepakisan, ngka haneng Banjar Dukuh Nyuhaya pradesa Gelgel panagara Klungkung, mwang pangastulan padharman haneng Pura Agung Besakih. Yan rikalaning atiwa-tiwa, nuhun pada ta sira ri Bhatara Kawitan, mwang aksara kapatyan, yan kita pamijilan wenang angangge bade tumpang 7, mamanggle, kapas pitung warna, sabilang bucu, yan kita molih kawisudhan, wenang nggone lembu cemeng mwang petak, mangkana kawenanganta, samapta.
Artinya :
19a. Bhisama : Babad atau piagam ini wajib disembah oleh sanak keluarga, yang sesungguhnya disebut dengan Siwa Tattwa, tattwa artinya Kawitan, kawitan yang wajib disembah, itu disebut Tri Sanunggal antara lain : Piagam, Prasasti dan Aji Purana Tattwa, karena kawitan sesungguhnya adalah wangsa, hati-hatilah karena wangsa tidak bisa dirubah. Sangat berbahaya jika tidak mengetahui jati diri dan asal-usul, demikian tertulis dalan sastra kuna. Jika ada yang tidak bhakti dengan Bhtara Kawitan, ganjarannya adalah tidak akan menemui kebahagiaan, pendek umur, selalu muncul pertentangan dengan sanak keluarga, demikian bhisama Bhatara Leluhur. Keharusan-keharusan yang perlu diingat-ingat dan dilaksanakan oleh sameton keturunan I Gusti Penataran di Br. Kang-Kaang Desa Kertha Mandala Kecamatan Abang – Karangasem :
1. Nincapang Sradha Bhakti di : a. Pura Dhalem Agung (Pura Kawitan Shri Nararya Kreshna Kepakisan) di Banjar Dukuh Nyuhaya Desa Gelgel Kabupaten Klungkung. b. Pura Pedharman (Pedharman Mengwi), di Komplek Pura Agung Bhasakih.
2. Pada waktu melaksanakan karya atiwa-tiwa (ngaben) : a. Semetinya menggunakan Kajang Kawitan dan Tirtha Kawitan (nunas di Pura Kawitan). b. Dapat menggunakan Bade (Wadah) tumpang 7 (pitu) atau menggunakan Manggle disudut-sudut Pamereman (Wadah) mesusun/warna 7 (pitu). c. Dapat menggunakan Petulangan berupa Lembu Cemeng (hitam), Lembu Petak (Putih) bagi sameton yang sudah berstatus Pinandhita atau Sulinggih. Samapta.

~ Article view : [951]