Geguritan Calonarang

Kasurat olih I Wayan-Narji saking desa Tunjuk, kagentosin olih Sutedja Buruan.

Om awighnam astu

Pupuh Ginada

1. Om mogi tan kapialang, manahe mangikêt gênding, mangurit crita purana, pakardin sang rsi dumun, dumadak ja sida subal, ne kagurit, katuturan Calonarang.

2. Kacrita prabu ring Dêha, kabaktinin panjak sami, wicaksana tur pêradnyan, ngamêl jagat tuara kengguh, mawinan jagate lana, panjak trêpti, Sri Erlangga parab ida.

3. Ida lêwihing gêgunan, wikan ring weda sêmrêti, astiti bakti ring dewa, mapitra puja tan surud, kasih ring sakula warga, budi suci, anut maka têdung jagat.

4. Ucapang mangkin ring Girah, wentên rangda luh adiri, tan lian Si Calonarang, madue pianak luh aukud, Ratna mêngali wastannya, rupa lêwih, pari purna tan paceda.

 

5. Nanging anake ring Girah, rauhing panjak Dêha sami, napi malih panjak desa, ne ring panêpi gnah ipun, tan pisan wentên manglamar, takut sami, ring si rangda Calonarang.

 

6. Dening kasub maring jagat, sakti anêluh anesti, to mawinan sanêgara, ngalamar pada tan purun, Ratna mêngali duhkita, kaprihatin, kaliput rasa kasmaran.

 

7. Si Calonarang kerangan, mamanah jêroning ati,  “Apa mirib ngêranayang, pianake cêning ayu, kayang jani tuara ada, anak bani, ngalamar nganggo kurênan.

 

8. Rupannyane jêgeg ngayang, tusing ada ne nyamenin, budi lêwih tur susila, nanging tuara ada ngugu, ngawêtuang gêdêg basang, idêpe jani, lakar ngrangsuk kasaktian.

9. Yaning suba mangincêpang, daging pustakane pingit, lakar nglaut pêdêk tangkil, ring ida sang sinuhun, bêtari Hyang Bagawatia, nunas asih, sida ngae grubug panjak”.

10. Crita sampun ngarangsukang, daging sastra aji wêgig, tumuli raris ka setra, parêk ring ida hyang ibu, nunas panugrahan ida, hyang bêtari, sisiannya sami ngiringang.

11. Aran sisiannyane kocap, Si Weksirsa lan Si Gandi, miwah Si Misawadana, Si Lênda Lêndi Si Larung, Si Guyang pada susatia, sami ngiring, Si Calonarang ka setra.

12. Sasampune rauh ring setra, sami ngigêl tur manyêrit, mêdal Ida Btari Durga, panjaknyane pada tumut, sarêng sami maigêlan, dangkrak-dingkrik, rame irika ring sêma.

13. Si Calonarang ngastawa, ring Bêtari Bagawati, raris bêtari ngandika, “Uduh dewa pianak ibu, apa pisadiane têka, tur kairing, olih sisiane makêjang”.

14. Matur raris rangdeng Girah, sêsampune mangubakti, “Titiang nunas btari sueca, manah titiang ngae grubug, tumpur jadma sanêgara, sampun pasti, ne mangkin titiang majalan”.

15. Ngandika Bêtari Durga, “Ibu tuah manglugrain, nanging da liwat ka têngah, da idewa liwat bêndu”, ledang manah rangdeng Girah, mangabakti, tumuli gêlis matinggal.

16. Kasarêngin para sisia, pêmpatane ne kaungsi, têngah wêngi duk punika, sêpi sunia maring dusun, suaran kangsi lan kamanak, manyêjêhin, para sisiannya mangigêl.

17. Sasampune puput ngigêl, ka Girah malih mawali, sambilanga jibrag-jibrag, pada ngungsi umah ipun, tan sue sadesa-desa, nandang gêring, akeh padêm tan tulungan.

18. Tan ucapan rangdeng Girah, kacêrita sang bupati, Sri Maharaja Erlangga, katangkil ring pseban agung, para patih matur sêmbah, ring bupati, “Panjak i ratu keh padêm.

19. Mungguing larapane padêm, nandang sakit ngutah mising, gring alêmêng duang lêmêng, padêm tan sida katulung, wentên ne manggih ring setra, kala wêngi, Si Calonarang mangrêgêp.

20. Tumuli raris mangigêl, sisianne pada mangiring, drika ring pêmpatan desa, pada ngigêl têngah dalu, akeh panjake ngantênang”, kapisinggih, antuk panjak ring paseban.

21. Ngandika ida sang nata, sarwi duka tan sinipi, “Duh panjak nira makêjang, kêma rêjêk jani êjuk, matiang Si Calonarang, da makirig, tkaning sisianne têlahang”.

22. Waduane sami ngêlisang, mangubakti ring bupati, “Titiang wantah sairinga, pacang ngarêjêk mamuput, ne mangkin titiang majalan, mogi-mogi, sida mati rangdeng Girah.

23. Pajalane gêgancangan, tan ucapang ia di margi, gêlis rauh maring Girah, gênah Calonarang mlungguh, kapanggih desane sunia, nuju wêngi, sawong Girah pada pulês.

24. Gênahnya Si Calonarang, kaungsi ban wadua sami, si rangda raris karêjêk, ada ne manyambak rambut, ada sahasa manêbêk, antuk kêris, nanging limanne jeg lêmêt.

25. Nêrajang Si Calonarang, kaget wentên mêdal api, saking cunguh saking mata, saking kuping miwah bungut, êndih murub ngabar-abar, manunjêlin, kêkalih panjake padêm.

26. Panjake sane lianan, pati luplup ia malaib, tan kocapan maring jalan, rauh ring ajêng sang prabu, raris ipun matur sêmbah, “Duh bupati, titiang sami sisan padêm.

27. Nirdon titiang tan paguna, waduane padêm kêkalih, si rangda sakti kaliwat, pêsu api êndih murub, saking basang makobaran, manunjêlin, panjak paduka bêtara”.

28. Ngandika ida sang nata, “Kewêh nira mikayunin, yaning saja buka keto”, raris ida sang pêrabu, gêlis mantuk ka purian, kaprihatin, ring wisesannya si rangda.

29. Critayang mangkin ring Girah, Si Calonarang matangi, krodannyane tan gigisan, apan katêkanan satru, tan lian waduan ida, Sri Bupati, Erlangga ring puri Dêha.

30. Si rangda madêdauhan, ring sisiannya maka sami, mangdane sarêng ka setra, raris gêlis ngambil buku, kaincêpng sadagingnya, aji wêgig, tumuli gêlis majalan.

31. Kairing ban para sisia, ring setra sampun pêrapti, di batan kêpuhe ipak, irika sami mapunduh, makadi si rangdeng Girah, katangkilin, antuk sisiannya samian.

32. Si Lênda matur anêmbah, “Sapunapi antuk mangkin, waduan ida sang nata, kalintang kroda mamusuh, yan kapatut atur titiang, ngiring mlaib, makêlid mangda rahajêng.

33. Rerenang ngulati papa, anyudang ban karma lêwih, sang pandita ida sumbah, dumadak ja ida asung, ngicen kadarman utama, mangda panggih, suka sêkala niskala”.

34. Si Larung raris manimbal, “Apa ne kasangsayanin, ring dukan ida sang nata, bêtari ngalugra sampun, kewala êda ka têngah, ngae gêring, pang da nêgarane sunia”.

35. Atur Larung kapatutang, olih sisia ne manangkil, Calonarang talêr sarêng, misinggih atur Si Larung, tumuli raris ngandika, “Patut jati, atur nyaine tan simpang.

36. Jani tabuh gêgambêlan, rêbab kamanak lan kangsi, lautang pada enggalang, maigêlan saka ukud, lakar pabalih makêjang, bêsik-bêsik, i meme masih masolah”.

37. Saksana Si Guyang ngigêl, igêlnyane manyêjêhin, manengkleng nyêlepang layah, manêlik ngambahang rambut, sêlêdete kadi kilap, tur ngajêngit, sambilanga kêdek ngakak.

38. Si Larung laut mangigêl, galak kadi macan wiakti, mirib lakar nagih nyagrêp, barak ngêndih matan ipun, anuli gêlis malalung, manyêjêhin, êboknyane kagambahang.

39. Si Gandi gêntos mangigêl, ancog-ancog tur manyêrit, dulurin bok magambahan, mata bunter êndih murub, Si Lênda talêr mangigêl, mêcuk alis, sambilanga angkrag-angkrag.

40. Mangkin Si Weksirsa ngigêl, igêlnyane karag-kirig, wiakti bêcik igêlannya, mata nêlik alis atub, êbok lantang magambahan, ngêlur nyêrit, malalung ngêlesang wastra.

41. Igêl Si Misawadana, dangklang-dengkleng ngijig-ijig, layahnyane kasêlepang, limannyane mirib nyêkuk, nêkêkang mangênyagang, mata nêlik, ngancorong waluya bintang.

42. Calonarang liwat suka, manggih igêl sisia sami, raris ngêdum pah-pahan, kaja kalod kangin kauh, mangojog ka desa-desa, nêluh nesti, mamati wong tan padosa.

43. Si Lênda nyujur ngalodang, Si Larung ngajanang ngungsi, Si Guyang nuju nganginang, Si Gandi kauh katuju, Misawadana Weksirsa, sarêng kalih, di têngah ngiring si rangda.

44. Sêsampun sami majalan, ka desa mangawe gêring, kocapan Si Calonarang, sada digêlis malaku, mangojog ka têngah setra, tur kapanggih, sawan anak mati nadak.

45. Sukra klion duk punika, sawane raris kaambil, kajujukang kaslelegang, di punyan kêpuh katêgul, nuli gêlis kaidupang, kabayunin, wastu idup sawa punika.

46. Dulur bakti ipun ngucap, “Sapa sira ke puniki, sane manguripang titiang, gêde utang titiang ratu, tuara sida antuk mayah, wantah bakti, saurip nyadia mamanjak.

47. Durus tutugang masueca, êlebang titiang ne mangkin, talin titiange kêlesang, mangda sida titiang lantur, ngaturang rasa suksêma, tur ngubakti, ring sang mapaica jiwa”.

48. Weksirsa masaut bangras, “Êda cagêr sida urip, jani iba lakar punggal, apang iba buung idup”, nuli baongnya katêbas, malêkêtik, têndasne ulung ka tanah.

49. Gêtihne makêcrit muncrat, to kangge mambuh masuci, olih rangda Calonarang, to krana rambutnya kusut, nyangkêt gempel turing barak, wus masuci, ngambil usus kakalungang.

50. Batis lêngên awak sawa, kapukang kaolah sami, kangge caru kaaturang, ring babutan setra agung, makadi ida Bêtara, Bagawati, tui ida kapucukang.

51. Tumurun Bêtari Durga, saking kayangan umijil, suabawane kaledangan, mangandika banban alus, majêng ring si rangdeng Girah, mangêsengin, “Mai te nanak paêkang.

52. Rauh nanak mangastawa, dulurin aturan lêwih, meme lêga manêrima, ne jani lautang matur, apa ane kasaratang, têka tangkil, meme ledang mapaica”.

53. Rangdeng Girah matur sêmbah, “Nawêgang nanak bêtari, prabu Dêha lintang duka, ring dewek titiange ratu, titiang nawêg nunas ica, ring bêtari, mangda asung anugraha.

54. Mangdene bêtari wikan, sarat manah titiang mangkin, ngawêtuang grubug panjak, sawêngkon Dêha nêgantun, saking têpi rauh ka têngah, pada mati, pikolih karman sang nata”.

55. Sêmita ica ngandika, Bêtari Hyang Bagawati, “Meme tuah asung nugraha, ‘sing tunas dagingin ibu, nangingke masih pang tangar”, laut mabakti, si rangda pamit ngêlisang.

56. Pajalane gêgancangan, ring pêmpatane wus prapti, irika raris mangigêl, têngah wêngi sêpi suung, wantah asu  masuara, manakutin, buta kalane pajingkrak.

57. Panjak sanêgara Dêha, kasangsaran gêbug gêring, ngêbus dingin awak ngêjêr, sakit sanja sêmêng lampus, sakit sêmêng mati sanja, keh ngamasin, cêrik kêlih tua bajang.

58. Akeh sawa maring setra, makacakan saling tindih, wentên sawa maring têgal, wentên talêr maring lêbuh, wentên ne madêpin jumah, manyêjêhin, grubug kaula ring Dêha.

59. Guake masêliuran, ngalih sawa manyototin, asune ngulun masuara, ngamah bangke bêrêk bêngu, buyunge pagriung jumah, samun sêpi, dening umahnya katinggal.

60. Panjake sane tan padêm, pada ninggal desa sami, sagêrêhan ia majalan, desa rahayu katuju, wentên sane ngandong pianak, wentên sakit, katêgên olih wargannya.

61. Duk panjak desane lunga, wentên babutan manggihin, panjake kandêgang luas, buta-butine mawuwus, “Uduh êda ninggal desa, êda wêdi, desane suba santosa.

62. Mabalik mulih enggalang, apang pada sida urip”, cêritayang wus punika, di margi panjak keh lampus, babutan di  desa-desa, sane sêpi, pada lêga majibragan.

63. Ipun Si Misawadana, kala pêtêng ngae gêring, nyêlêpin sa umah-umah, Si Weksirsa talêr tumut, macêlêp ngungsi pêdêman, kêma mai, mangungkab-ungkabang lawang.

64. Ngrêrêh caru gêtih matah, usus daging lan gêgênding, punika ne kasaratang, katadah rikala dalu, tan ucap panjak ne padêm, miwah sakit, cêrita prabu ring Dêha.

65. Inguh ibuk kayun ida, êngsêk sêksêk kaprihatin, nuli ida maputusan, mangolêmin para wiku, sumangdene ida ledang, rauh ka puri, sarêng matêmu wirasa.

66. Tan kacêrita di jalan, utusan sampun mawali, pada ngiring sang pandita, raris para wiku parum, mamawosang pangupaya, puput gêlis, ring paruman kaputusang.

67. Jaga nangun oma yadnya, nunas pasuecan Hyang Widi, mogi ida asung nugra, micayang upaya patut, mangda jagate raharja, gêring basmi, kandugi panjake waras.

68. Critayang para pandita, ngastawa ngarcana Widi, puput ida mangastawa, Sang Hyang Siwa ledang turun, katon dumilah utama, ring agêni, sami nyumbah mangubaktia.

69. Sang Hyang Siwa ngandikayang, mangda ida sri bupati, gêlis ida ngarauhang, Êmpu Bradah rêsi putus, ida sida mangasorang, aji wêgig, desti têluh taranjana.

70. Wus ngandika ida musna, mawali ka sunia bumi, Mpu Bradah nuli kaundang, ida êmpu gêlis wauh, kapanggih ida sang nata, lintang bakti, Prabu Erlangga ngandika.

71. “Inggih ida pangêmpuan, titiang sarat nunas urip, jiwan panêgara Dêha, nemangkin katur ring êmpu, riantuk kaula Dêha, nandang gêring, miwah akeh sampun padêm”.

72. Êmpu Bradah mangandika, “titiang sanikan bupati, sampunang cokor i dewa, sumanang-saya ring kayun, titiang ngekanang upaya, mogi sidi, ida bêtara sueca”.

73. Cêritayang Êmpu Bradah, ngalamar Ratna mêngali, jaga rabin putran ida, tan lian Bahula Êmpu, kayun idane kasidan, puput mrabi, mpu Bradah warang si rangda.

74. Yan kudang dina laminnya, Bahula Ratna mêngali, silih asih awor rasa, Êmpu Bahula kautus, olih Ida Êmpu Bradah, mangamaling, pustakan Si Calonarang.

75. Nyingid mangambil pustaka, gêlis katur ring sang rêsi, rêsi Bradah ledang nrima, kaincêp sadaging ipun, tumuli ida mamarga, gêlis-gêlis, manyujur ka têngah setra.

76. Irika ring têngah sêma, sisian si rangda kapanggih, Misawadana Weksirsa, sarêng kalih jêg tangkêjut, ngatonang sang muniwara, maka kalih, raris ngubakti pranamia.

77. Êmpu Bradah mangandika, “Uduh uli dija nyai, têka ngubakti ring bapa, apa sadian nyai rauh, uningang ja da makêbang”, sarêng kalih, raris matur saha sêmbah.

78. “Nawêg titiang nunas lugra, ring linggih sang mahamuni, titiang madan Si Weksirsa, Si Misawadana tuhu, mangda êmpu tatas wikan, titiang sami, sisiannya si rangdeng Girah.

79. Mangkin sandang bêcik pisan, iriki êmpu kapanggih, jati manah titiang sarat, nunas panglukat ring êmpu, jalaran wusan dursila, nêluh nesti, mamati wang tan padosa”.

80. Sang Yogisuara ngandika, “Liang saja bapa miragi, nangingke patut durinan, si rangda ya lukat malu, ne jani kêma enggalang, nyai tangkil, matur ring Si Calonarang.

81. Aturin apanga enggal, ia sida têka mai, reh ada sarat itungang”, Misawadana satinut, kasarêngin Si Weksirsa, tur mapamit, tangkil ring Si Calonarang.

82. Duk punika rangdeng Girah, sêdêk tangkil ring bêtari, drika ring kayangan setra, bêtari ida mawuwus, “Uduh nanak Calonarang, suba ganti, kasaktian nanak punah”.

83. Saksana Misawadana, lan Weksirsa rauh tangkil, matur ring Si Calonarang, nguningang indik sang wiku – Bêradah wentên ring setra, manyantosin, si rangda masaut nimbal.

84. “Warange Êmpu Bêradah, ida ledang ngarauhin, dewek nyadia nyanggra ida”, Si Calonarang malaku, sarauh ring ajêng ida, gêlis tangkil, pranamia ature banban.

85. “Lintang bagia manah titiang, polih katêmu ring rêsi, mangkin titiang manawêgang, ledangang kayun sang êmpu, micayang tutur kadarman, ne utami, mangda luput mala ptaka”.

86. Sang yogisuara ngandika, “Lakar tuturang ne jani, niti yoga mautama, nah mêlahang mangêrungu, maka pangawit tuturang, buat pikolih, wong mamati-mati jadma.

87. Êda mangulurin manah, ane ngalêtêhin gumi, tur ngae sêngsaran panjak, agung dosa puaran ipun, wastu idupe sêngsara, kaprihatin, tuara sida ban manandang.

88. Anake ane dursila, ne ngae sêngsaran gumi, mamati wong sanêgara, jati to tan sida antuk, mangalukat saking papa, apang suci, apan dosannya kaliwat.

89. Aketo katuturannya, yan durung tatas ring aji, sapari indik ngalukat, tan wênang dadi nak putus”, maatur Si Calonarang, ring sang rêsi, nunas mangdene kalukat.

90. “Daging titiang manawêgang, nunas ica ring sang rêsi, kalintang pêtakan titiang, ledangang kayun sang êmpu, digêlis ngalukat titiang, mogi-mogi, sida molihang suarga”.

91. Sang pandita mangandika, “Duh ampura bapa cêning, malan cêninge kaliwat, bapa tuara sida antuk, mangalukat manyuciang, tuah urip, ane sida mamuputang”.

92. Si rangda kalintang erang, murka krodane mamurti, munyi bangras tan jangkayan, “Dong apa to pikolihku, ngêlah warang kucap wikan, yan sing sudi, ngalukat nyapuhang mala.

93. Mula saking ngakoh nglukat, nanging bisa ngae dalih, nalihang mala kaliwat, nah dêpang ja wake lêtuh, kewala iba pang yatna, manangkêpin, kawisesan Calonarang”.

94. Calonarang laut ngigêl, matane barak manêlik, boknyane magambahan, manuding saha mawuwus, ”Ne jani sing ja buungan, iba mati, wake ne lakar ngamatiang.

95. Mirib iba tuara nawang, si rangda wisesa sakti, ênto bingine pêdasang, to jani lakar katêluh”, saksana bingine ênyag, antuk desti, kasaktian Si Calonarang.

96. Ngandika sang yogisuara, ”Lah warang pesuang buin, panêluhane têlahang, masake angob sang êmpu”, si rangda nluh patêlasan, mêdal api, saking cunguh miwah mata.

97. Saking kuping saking cangkêm, apine nunjêl sang rêsi, nangingke sang yatiwara, sêgêr-ogêr tuara puun, ida pagêh ngarêgêpang, budi suci, ngacêpang jagat santosa.

98. Êmpu Bradah mangandika, “Têluh nyaine tan sidi, tuara sida bapa seda, uripmu lakar kabancut, Juah tasmat iba pêjah”, paramangkin, jêg padêm Si Calonarang.

99. Sang yatiwara Bêradah, mapikayun jroning ati, “Uduh durung ko micayang, warah-warah tatua ayu, tatua aji kalêpasan, apang polih, si rangda nungkap suarga.

100. Lah wastu Si Calonarang, sida mawali maurip”, tan dua idup si rangda, tur kroda nguman sang wiku, “Wake suba matiang iba, kenken jati, sadian ibane nguripang”.

101. Ngandika sang muniwara, “Tatujon bapane ngurip, buin mangidupang warang, wireh bapa tonden asung, nuturin unduk kalpasan, kaping kalih, matujuhin cêning suargan”.

102. Maatur Si Calonarang, “Yaning sapunika jati, titiang nyuksêmayang pisan, kaledangan kayun êmpu, ica micayang panglukat”, laut ngabakti, nunas pitêkêt kadarman.

103. Sang rêsi ledang mapica, tatua kadiatmikan suci,  sane wênang manêlasang, saananing mala lêtuh, sang yogi talêr ngawêdar, mitujuhin, gênah suargan si rangda.

104. Sêsampun puput sampurna, kapica olih sang rêsi, cêrita Si Calonarang, marasa bagia ring kayun, mabakti ngaturang sêbah, ring sang rêsi, tur nunas mapamit pêjah.

105. Êmpu Bradah mangandika, “Suba malukat ne jani, moga sida manggih suarga”, Calonarang pêjah sampun, layonne kaupakara, olih sang rsi, sampurna sampun kahêntas.

106. Ipun Si Mesawadana, miwah Si Weksirsa malih, tan mari manunas ajah, sang kalih masurudayu, ring ida sang muniwara, satia bakti, nêlêbang darma pandita.

107. Ida sang yogisuara, ka desa-desa nglunganin, panjak sane kagêringan, sami katambanin laut, dadi lanus sanêgara, sri bupati, suka cita ngamong jagat.

108. Êmpu Bradah ida madêg, purohita Dêha nêgari, ida nangun pasraman, ring Lêmah Tulis malungguh, wawêngkon Pajarakan, kabaktinin, panjak sanêgara Dêha.

109. Puput crita Calonarang, suksêmanne sandang ambil, “Yen mamula bibit corah, papa sêngsara woh ipun, darma-patute pamula, mangalapin, bagia santosa ring jagat”.

110. Niki gênding Calonarang, mawit ngangge basa kawi, kasurat olih I Wayan-Narji saking desa Tunjuk, titiang  Sutedja Buruan, mangêntosin, antuk basa Bali lumrah.

111. Sangkaning asung nugraha, Ida Sang Hyang Prama Kawi, sida subal antuk titiang, tanggal pitu bulan pitu, siu sanga sia dasa sia, tahun Msehi, kirang langkung ampurayang.

Puput.

~ Article view : [1839]